Kolesterol Nedir?

Kolesterol hayvansal gıdalarda bulunan ve vücudumuzda hormon sentezinden safra asitleri üretimine kadar pek çok kimyasal tepkimede etkin olan, yaşam için hayati bir maddedir. İnsan vücudunda üretildiği gibi dışarıdan az bir miktarda da olsa alınabilir.

Kanımızda ki kolesterol seviyesinin yüksek kalması zamanla damar duvarında birikerek  kan akışını engelleyebilirler. Hatta boyutları o kadar artabilir ki bulundukları yüzeyden parçalanarak dolaşım ile vücudun bambaşka bölgelerine (mesela kalp, beyin) gidebilir ve buralarda küçük ama hayati öneme sahip damarları tıkayarak kalp krizi, inme gibi durumlara yol açabilirler. Bunun için kan kolesterol seviyesi sağlıklı değerlerde tutulmalıdır.

Kan Yağları Nelerdir?

Yediğimiz yemekler ile sindirim sistemimize giren besinler, midemizde ve bağırsaklarımızda yapıtaşlarına ayrılır. Besinlerde bulunan karbonhidrat, protein, yağ gibi maddeler bağırsaklarımızdan emilir ve vücudumuzda kullanılmak üzere dolaşımımıza katılır.

Yağlar dediğimiz zaman çok geniş bir molekül ailesinden bahsederiz. Yağlar vücudumuzda birçok alanda bulunur ve hayati olayda da önemli noktalardadır. Kanımızda da yağ vardır. Kan yağları dediğimiz maddeler ana olarak iki tanedir;

√ Kolesterol

√ Trigliserid

Kolesterol Nedir?

Kolesterol hayvansal gıdalarda bulunan ve hormon sentezinden safra asitleri üretimine kadar kimyasal tepkimelerde rol alan, yaşam için elzem bir maddedir. İnsan vücudunda üretildiği gibi dışarıdan az bir miktarda da olsa alınabilir.

Trigliserit Nedir?

Trigliserid, insan bedeninde yağların enerji kaynağı olarak kullanıldığı formdur. Kolesterol gibi besinlerle de alınabilir.

Lipoproten Nedir?

Maddeler kanımızda taşınarak oldukları yerden işlev görecekleri dokulara ulaştırılırlar. Ancak bu taşınma sürecinde taşıyıcı başka moleküllere, bir nevi arabalara ihtiyaç vardır. İşte vücudumuzdaki yağlar için bu taşıyıcılar lipoprotein dediğimiz protein yapılı maddelerdir.

Lipoproteinlerin genel yapısında proteinlerin yanı sıra fosfolipitler, trigliseritler ve kolesterol bulunur. Lipoproteinler bu maddeleri içerme oranlarına göre sınıflandırılır.

Temelde 5 tip lipoprotein vardır. Laboratuvar testlerinde önemli olanlar ;

√ Çok düşük yoğunluklu dediğimiz VLDL Kolesterol

√ Düşük yoğunluklu dediğimiz LDL Kolesterol

√ Yüksek yoğunluklu dediğimiz HDL  Kolesterol

Kan plazmamızda dolaşan kolesterolün yaklaşık olarak %70’i LDL, %30’u HDL ile taşınır.

HDL Kolesterol ( İyi kolesterol) Nedir?

Toplumda iyi kolesterol olarak isimlendirilen HDL, yüksek oranda protein ile düşük oranda kolesterol içerir. Vücuttaki temel görevi dokulardaki kolesterolü metabolize olması ve vücuttan uzaklaştırılacak hale getirilmesi için karaciğere taşımaktır. Vücut dokularından yağları uzaklaştırdığı için iyi kolesterol olarak anılmaktadır

LDL Kolesterol (Kötü Kolesterol) Nedir?

Kötü kolesterol olarak da tanınan LDL, yüksek oranda kolesterol ile düşük oranda trigliserit içerir. Vücuttaki temel görevi dokulara gerekli olan kolesterolü taşımaktır. Dokulara yağ taşıdığı için kötü kolesterol denilmektedir.

Kolesterol Yüksekliği Ne Anlama Gelir?

İlk bakışta zararlı olarak algılansa da kolesterol, dokularda çeşitli kimyasal olaylar sonucunda hayati olan hormonlara, safra asitlerine ve daha birçok maddeye dönüştürülür.

Ancak LDL miktarı kanda çok fazla artarsa normal şartlarda yararlı olan kolesterol dokularda ve damar duvarlarında birikmeye başlayarak zararlı hale gelmektedir.

Ateroskleroz dediğimiz olay temelde damar duvarlarının yağlanmasını tanımlar. Kanda özellikle LDL kolesterol miktarı fazla olduğunda hasarlı damar bölgelerine takılan LDL molekülleri yapılarındaki kolesterolü damar duvarına aktarır.

Buradaki bir dizi reaksiyonun ve iltihap olaylarının ardından aterosklerotik plak dediğimiz yağlı ve sert lezyonlar oluşur. Bu plaklar damarların sağlıklı halde iken sahip olduğu esnekliği kaybetmesine yol açar.

Kolesterol seviyesinin yüksek kalmasıyla da zamanla damar duvarından iç yüzeye doğru büyüyerek kan akışını engelleyebilirler. Hatta boyutları o kadar artabilir ki bulundukları yüzeyden parçalanarak dolaşım ile vücudun bambaşka bölgelerine (mesela kalp, beyin) gidebilir ve buralarda küçük ama hayati öneme sahip damarları tıkayarak kalp krizi, inme gibi durumlara yol açabilirler.

Tüm bu sebeplerden göz önünde bulundurularak kan kolesterol seviyesi sağlıklı değerlerde tutulmalıdır.

Kan Yağlarının Sağlıklı Değerleri Nelerdir?

Yetişkin sağlıklı bir bireyde kandaki;

Total kolesterol miktarının 200 mg/dL,

LDL kolesterol miktarının 130 mg/dL,

Trigliserid miktarının da 150 mg/dL

seviyelerinin altında olması istenir. Bu değerlerin üzerinde kan yağlarının bulunması, kalp ve damar hastalıkları riskini önemli ölçüde arttırmaktadır.

Kolesterolümüzü Dengede Tutmak İçin Ne Yapmalıyız?

Kan yağlarımızı dengede tutmak için yaşam tarzımıza dikkat etmeli, aşırı yağlı beslenmelerden kaçınmalı ve mümkün olduğunca hareket etmeliyiz. Fazla miktarda yağlı besinler tüketmek hem aldığımız kolesterol miktarını hem de kanda taşınması gereken yağ miktarını dolayısıyla kan kolesterolünü arttırmaktadır.

Kırmızı et yerine beyaz et tercih etmek alınan kolesterol miktarını azaltır. İşlenmiş ve hazır gıdalardan kaçınılmalı, fast food ürünlerden uzak durulmalıdır. Hem tereyağı hem de margarin tüketiminden olabildiğince kaçınılmalıdır. Bunun yanında yemekleri kızartmak yerine fırınlamak ve haşlamak gibi daha az yağlı yöntemler ile pişirmek de yardımcı olacaktır.

Sıkça Sorulan Sorular

Kolesterolümüzü ne sıklıkla ölçtürmeliyiz?

Herhangi bir sağlık sorununuz olmasa bile kolesterol periyodik olarak takip edilmelidir. Uzmanlar sağlıklı kişilerde dahi düzenli olarak yılda 1 kez kan yağları ölçülmesi  ve sınır değerleri geçmediğinden emin olunması gerektiğini savunmaktadır. Bununla birlikte eğer ailede veya kişide bilinen bir kalp hastalığı, diyabet, tansiyon ve başka risk faktörleri varsa rutin ölçümler daha sık bir şekilde yapılmalıdır.

Kolesterolümüzü kaç yaşından itibaren ölçtürmeliyiz?

Kolesterol sanıldığı gibi sadece ileri yaş hastalığı değildir. Genç yaşlarda da kolesterol yüksek çıkabilir. Bunun için kolesterol kontrolleri yirmili yaşlardan itibaren rutin olarak yapılmalıdır. Bununla birlikte eğer yakın akrabalarda kalp hastalığı veya genç yaşlarda tanı alınmış kolesterol varsa bu ölçümler daha da erken yıllarda yapılmaya başlanabilir.

Kolesterolü düşürmenin tek yolu ilaç kullanmak mıdır?

Kolesterol aslında hayatımızda yaptığımız ufak değişikliklerle bile düşürülebilir. Dengeli beslenmek ve egzersiz, bu değişikliklerin başında gelmektedir. Tabii ki her şeye rağmen kan kolesterol seviyeleri dengelenemez ise doktorlar ilaç tedavisine başlayabilir.

Haftada en az iki gün hafif tempolu yürüyüş egzersizleri hem fazla yağ depolarının azalmasına yardımcı olur hem de kasları ve kalbi güçlendirerek bedeni daha sağlıklı duruma getirir. Bunun da kolesterolü önlemeye katkısı olacaktır.

Kolesterol sadece kilolu insanlarda mı görülür?

Obezite veya vücut yağ oranının yüksek olması kolesterol riskini arttırmaktadır. Ancak zayıf insanlarda kolesterol hastalığı görülmez demek de yanlış olur. Kolesterol yalnızca hayat tarzına bağlı değildir, bazı durumlarda genetik de olabilir. Bu yüzden zayıf olunsa bile kolesterol hastalığı olunabileceği unutulmamalı ve rutin kolesterol takibi atlanmamalıdır.

Kadınlarda da kolesterol yükselebilir mi?

Yapılan araştırmalar erkeklerin kolesterole daha yatkın olduğunu göstermiştir. Bunun nedeni östrojen denilen ve kadınlarda yüksek, erkeklerde ise düşük olan bir hormondur. Östrojen bazı mekanizmalar yoluyla kolesterole karşı bir koruyuculuk sağlar. Ancak kadınlar da kolesterole sahip olabilir. Özellikle menopoz sonrası dönemde kadınlardaki östrojen hormonunun seviyesindeki azalmaya bağlı olarak kolesterol yükseklikleri daha sık görülmektedir.

Çocuklar için kolesterol testi Yaptırılmalı mı?

Amerikan Ulusal Kalp, Akciğer ve Kan Enstitüsü şöyle öneriyor;

9 ila 11 yaşları arasında ki çocuklara bir kolesterol tarama testi yapılması

17 ila 21 yaşları arasında tekrar başka bir kolesterol tarama testi yapılması yardımcı olabilir.

Özellikle ailenizde erken başlangıçlı kalp hastalığı veya çocuğunuzda obezite veya diyabet öyküsü varsa, doktorunuz daha erken veya daha sık kolesterol testi önerebilir.

Bu makale tıbbi tavsiye olarak yorumlanmamalıdır. Sağlıklı yaşam rutininizde herhangi bir değişiklik yapmadan önce lütfen doktorunuzla görüşün.